HRW: таъқибшавии мусулмонони Шинҷон аз тарафи ҳукумати Чин

Дар аввали моҳи сентябр ташкилоти «Human Rights Watch» маърӯзаи иборат аз 117 саҳифа оиди ҳолати мусулмонони ноҳияи мухтори Шинҷон-Уйғуристони Туркистони шарқӣ, ки дар истилои Чин қарор дорад нашр намуд.

Дар маърӯзаи таҳти сарлавҳаи «Решакан намудани маразҳои мафкуравӣ». Таъқибшавии мусулмонони Шинҷон аз тарафи ҳукумати Чин ҳақиқатҳои дастгир намудани оммавии худсарона, шиканҷадиҳӣ ва муносибати дурушт, инчунин назорати пурраи ҳаёти ҳаррӯзаи мусулмонони ноҳияи мухтори Шинҷон-Уйғуристон оварда шудааст.

Ҳамаи ҳақиқатҳои дар маърӯза оварда шуда бинобар сӯҳбати бевосита бо шоҳидони худсарии ҳукумати Чин гирифта шудааст.

Дар маърӯза гуфта мешавад, ки 13 млн аҳолии мусулмонони турктабор дар ноҳияи мухтори Шинҷон-Уйғуристон ба вайроншавии нормаҳои байналмиллалӣ оиди ҳуқуқи инсон, бо роҳи сиёсӣ маҷбуран талқин намудани ақида, ҷазодиҳии оммавӣ, маҳдудкунии коммуникатсия ва озод гаштан, маҳдудияти сахт доир ба амал намудан ба дин ва ба назорати пурра гирифтор мешаванд.

Софи Ричардсон, директори Human Rights Watch дар Чин мегӯяд: «Худсарии ҳукумати Чин дар Шинҷон тӯли даҳсолаҳо мебошад, ки ҳудуд надорад».

Фаъолшавии шиканҷаҳо нисбати мусулмонони ноҳияи мухтори Шинҷон-Уйғуристон дар соли 2014, пас аз он ки ҳукумати Чин кампанияи пурвусъати «Зарбаи шадид» — ро амалӣ намуд шурӯъ гардид. Вале, дар охири соли 2016 пас аз он ки котиби партияи коммунистии Чин Чэн Сюанго аз Тибет ба Шинҷон гузаронида шуд, шиддат бо тезӣ авҷ гирифт. Аз он дам ҳолатҳои дастгиршавии оммавӣ рӯз то рӯз афзоиш меёбад. Дастгиршудагонро ҳам ба боздоштгоҳҳо ва зиндонҳои расмӣ ва ҳам норасмӣ, яъне ба «урдугоҳи аз нав тарбиядиҳии сиёсӣ» ирсол карда мешаванд. Тибқи баҳогузориҳои мустақили боэътимод дар «урдугоҳҳои сиёсӣ» тақрибан миллион нафар инсонҳо қарор доранд. Дар онҷо мусулмонони турктабор забони чиниро аз худ менамоянд, ба мадҳкунии партияи коммунистӣ одат мекунонанд ва тартиботҳои хоси онҳоро меомӯзанд. Касоне, ки омӯхтан намехоҳанд, ё ин ки натиҷаҳои мусбӣ нишон намедиҳанд нисбати онҳо ҷазо таъйин гардидааст.

Дар берун уйғурони Шинҷон ба маҳдудиятҳое дучор мешаванд, ки ҳар оина ҳаёти урдугоҳ аз ҳаёти берунаи онҳо аз якдигар фарқ намекунад. Гаштугузор намудан бо чораҳои маъмурӣ, бо қароргоҳи навбатдорӣ ва бо мусодира намудани шиноснома маҳдуд карда мешавад, ки баъдан шиносномаҳои дастгиршудагон дар ихтиёри полис вогузошта мешавад. Айни замон бо роҳи сиёсӣ маҷбуран талқин намудани ақида рӯӣ дода, аз ҷумла ҳатман дар вақти маросими баланд бардоштани байрақи Чин иштирок кардан ва дар ҷамъомадҳои тарбияи сиёсӣ ё ин ки сиёҳ намудани «зуҳуроти ношоям», инчунин барои омӯзиши забони чинӣ дар «мактаби шабона» иштирок намудан ба назар мерасад. Сатҳи баланди назорат аз болои диндорӣ дар воқеъ бо манъи Ислом дар минтақа баробар мебошад.

Аҳолии ноҳияи мухтори Шинҷон-Уйғуристон ба назорати дахолат шавандаи ҳамаҷониба гирифтор мебошад. Ҳукумат расонидани маълумотҳои пинҳонӣ аз ҷониби ҳамсоягонро ҳавасманд менамояд ва барои таъқиби электронӣ технологияи муосири пешрафтаро бо истифодабарии кодҳои QR, маълумоти биометрӣ, зеҳнҳои маснӯӣ, барномаҳои ҷосусӣ дар телефонҳои мобилӣ ва барои маълумотҳои бисёр истифода мебарад. Шумораи таъқиб кунандагон, аз ҷумла мансабдорон ва кормандони ҳифзи ҳуқуқ ба миллион нафар мерасад, ҳатто куратороне ба кор дароварда шудаанд, ки бояд шахсони ба онҳо вобаста бударо дар ҷойҳои зист мунтазам зиёрат намоянд.

«Касе наметавонад ҳаракат бикунад, зеро камераҳои назоратӣ таъқиб менамуданд. Пас аз андаке вақт овозе аз баландгӯяк амр менамояд, ки акнун метавонед каме истироҳат намоед. Айнан ҳамон овоз барои ҳаракат кардан амр менамуд…мо дар назорати доимӣ қарор доштем, ҳатто дар ташноб. Дар урдугоҳ мо доим дар ҳолати фишор қарор доштем», мегӯяд яке аз шоҳидони дар урдугоҳи мазкур якчанд моҳ қарор дошта.

«Ман ба тартиботи онҳо итоат намекардам… Маро ба картсер махкам намуданд. Ҳаҷми картсер тақрибан ду ба ду метр буд, аз хӯрдан, нӯшидан бозмедоштанд. Дастҳоям ба пушт махкам буда, дар ҳолати қомати рост як шабонарӯз аз хоб манъ менамуданд», мегӯяд дигаре аз талафот дидаи дар урдугоҳи мазкур.

Ҳамагӣ панҷ нафар мансабдорон ба навбат маро (дар манзили зистам) тафтиш менамуданд. Онҳо дар бораи тафтиши ман қайд мекарданд… Дар наворҳо дида мешавад, ки онҳо ба ман маълумоти сиёсӣ мехонанд, ё ин ки ман ба онҳо ҷои хоб тайёр мекунам, ё ин ки чи тавр онҳо дар тахт хоб мераванд», мегӯяд гуреза бо номи Айнур.

«Аз аввали соли 2017 мансабдорон дар як ҳафта ду маротиба маро зиёрат менамуданд, баъзеи онҳо ҳатто шабро дар онҷо мегузаронид. Дар аввал маъмурият меомад: рӯйхати «хешу таборони навро» муайян менамуданд. Хешутаборҳои мазкур бо писарам сӯҳбат мекарданд, сурат мегирифтанд, дар дастархон якҷоя менишастем. Онҳо мепурсиданд: «Шавҳарат дар куҷост?». Ман дар ҳолати тарс қарор доштам, ба онҳо нишон медодам, ки гӯё бо набераҳоям овора ҳастам. Метарсидам, мабодо аз даҳонам баромада равад, ки шавҳарам дар хориҷа мебошад. Барои ҳамин хомӯш меистодам», мегӯяд Айнагули дар соли 2017 аз Шинҷон баромада рафта.

Ҷолиби диққат аст, ки солҳои охир ҳимоятгарони ҳуқуқи инсон оиди ҳолатҳои рӯйдода истода дар Туркистони шарқӣ хомӯш истодани ҳукуматҳои кишварҳои мусулмоннишин бонг мезананд. Ғайр аз ин, ташкилотҳои ҳимоятгарони ҳуқуқи инсон ҳолатҳоеро қайд мекунанд, ки кишварҳои ба монанди Миср, Малайзия, Туркия ва Покистон гурезаҳои сиёсии уйғуронро ба Чин боздод менамоянд. Яъне, кишварҳои мусулмоннишин ба ҷои он ки бародарони ҳамдини худро, ки аз сабаби шиканҷаҳои шадид дар кишварҳои онҳо паноҳгоҳ ёфтаанд, ба Чин боздод намуда, бо он ҳамкорӣ намуданро интихоб менамоянд.